काॅंग्रेसच्या सरचिटणीस पदी प्रियंका गांधी वड्रा

लोकसभेच्या निवडणूका जवळ येऊ लागल्या आहेत. देशातील राजकारण ढवळून जात आहे. सन २०१४ च्या निवडणूकीचे पडघम वाजू लागले होते त्यावेळी देशात काॅंग्रस आघाडी सरकारचा दहा वर्षातील भ्रष्टाचार आणि घोटाळ्यामूळे राजकारण ढवळून जात होते. त्यावेळी अण्णा हजारेंनी भ्रष्टाचारा विरूद्ध फार मोठ आंदोलन छेडले होते, आणि त्या आंदोलनाला लोकांचा पांठीबा मिळत होता. त्यामूळे जनमत काँग्रेसच्या विरोधात होते हे स्पष्ट झाले होते. काँग्रेस डबघाईला आलेली दिसत असताना भाजपाचा पर्याय लोकांनी स्विकारलेला दिसत होता. भाजपाने  मोदींना पंतप्रधानपदाचे उमदेवार म्हणून घोषणा केल्यानंतर त्यांच्या प्रचार सभेत लाखो लोकांची गर्दी उसळत होती. लोक त्यांच्या सभेत स्वयंस्पुर्तीने येत होते. तरीही  मिडीयात चमकणारे  राजकीय तज्ञ हे सत्य मानायला तयार नव्हते. महाराष्ट्र टाईम्सच्या रविवार २७ एप्रिल २०१४ च्या अंकातील संवाद ह्या पुरवणीत जेष्ठ पत्रकार प्रताब आसबे  ह्यांनी तर चक्क 'मोदी जाहिरातबाजीचा चेहरा' अशा शिर्षकाचा एक टवाळखोरीने भरलेला लेख लिहीला होता. त्या लेखाला मी एका लेखाद्वारे प्रत्युत्तर दिले होते. पंरतु माझा लेख मटाने पब्लीश केला नाही. प्रताब आसबेंनी त्यात प्रथम अण्णा हजारेंच्या आंदोलनाला देशाविरूद्ध बंडखोरी म्हणत देश अराजकतेकडे जात असल्याचा धोका म्हटले. नंतर नरेंद्र मोदींच्या प्रचार यंत्रणेवर टिका करून ती एक जाहिरातबाजी असे म्हटले आहे. मी त्यावर सविस्तर उत्तर दिले होते. माझ्या लेखात मी म्हटले,  'अहो, आसबे साहेब, भारतीय जनता संयमी आहे. तिला क्रांती ह्या शब्दाचीच ॲलर्जी आहे. भारतीय समाज उत्क्रान्तीवर विश्वास ठेवतो, आणि जेव्हा अराजकता उद्भवण्याची स्थिती येते, आणि राष्ट्रीय पातळीवर नेत्याची पोकळी निर्माण होते तेव्हा जनता स्वतःहून आपला नेता निवडत असते हा राज्यशास्त्रातील मानसशास्त्रीय सिद्धांत आहे. आणि जगाचा इतिहासही हेच दाखवितो. मोदींच्या जाहिरतबाजीवर टिका करणार्या आसबेंना,  ' इंदिरा आयी है, नयी रोशनी लायी है ' तसेच  इंदिरा इज इंडीया' इंदिरा गांधी यह आन्धी है ' अशा घोषणा काँग्रेसने आणल्या होत्या ह्याची मी आठवण करून दिली. 'राजीव गांधी-मिस्टर क्लीन ' ह्या जाहिरतबाजीची ही आठवण करून दिली. २०१४ साली माझ्या भाकीताप्रमाणे भारतीय जनतेने प्रचंड मताधिक्याने मोदींना सत्तेवर बसविले. मी मटा नेहमी वाचतो. मटा, लोकसत्ता, लोकमत, सकाळ इत्यादी वृत्तपत्रात राजकीय विषयावर स्थंभ लिहीणारे संपादक, जेष्ठ पत्रकार व राजकिय अभ्यासक, भाजपा आणि राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघावर टिका करतात, तेव्हा ते पत्रकाराऐवजी भाजपेतर पक्षाचे प्रवक्ते अधिक शोभून दिसत असतात. असाच अनुभव मला अलीकडे कुठल्यातरी चॅनेलवर( बहूधा TV9) जेष्ठ पत्रकार आणि राजकीय अभ्यासक श्री हेंमत देसाई ह्यांच्या बाबतीत  आला. त्या चॅनेलवर २०१९ च्या निवडणूका संबंधी एका सर्वे संबंधी चर्चा सुरू झाली, तेव्हा लागलीच हेंमत देसाईने आपली हुषारी दाखविली. ते म्हणाले, " हा सर्वे प्रियंका गांधीच्या राजकारणातल्या प्रवेशाच्या अगोदरचा आहे." भाजपा प्रवक्ते वाघ ह्यांनी हेंमत देसाईला म्हणाले " देसाई,  तुम्ही काँग्रेस पक्षाचे प्रवक्ते म्हणून ह्या शो मध्ये आला आहात का " अशी चपराक लगाविली. कारण असे की त्या सर्वेत भाजपाला 23  जागा दाखविल्या होत्या , आणि शिवसेनेला 2 जागा दाखविल्या होत्या,  त्याही भाजपा आणि शिवसेनेची लोकसभेच्या निवडणूकीत युती होणार नाही हे गृहीत धरून मांडल्या होत्या. शोचे ॲन्कर हेंमत देसाईकडे वळले नसताना, देसाईंचा उताविळपणा मला ही स्पष्टपणे जाणवला. युती गृहीत न धरता भाजपाला इतक्या जागा सर्वेवाल्यांनी कशा दाखविल्या  असा हेमंत देसाईंना प्रश्न पडला होता. प्रियंका गांधीच्या देहात  इंदिरा गांधीच्या आत्म्याने जणू प्रवेश केला आहे, आणि आता भाजपा आणि सेना भूईसपाट होणार अशा थाटातच ते वावरले.जर हेंमत देसाई सारखे पत्रकार आणि अभ्यासक असे वक्तव्य करीत असतील तर हेंमत देसाईने प्रथम अंध्दश्रद्धा निर्मूलन समिती द्वारा आपले  काॅन्सिलींग करून घ्यावे आणि मगच टिव्हीवर राजकीय अभ्यासक म्हणून मिरवावे. प्रताब आसबेंनी मटाच्या त्या लेखात म्हटले होते की, जर राहूल गांधी ऐवजी  प्रियंका गांधी काँग्रेसचा चेहरा असता तर मोदींची जाहिरातबाजी डब्यात गेली असती असे भाष्यही केले होते. मोदींची जाहिरातबाजी डब्यात न जाता प्रताब आसबेच डब्यात गेले. हेंमत देसाई ह्यांनी प्रताब आसबे सारखाच उताविळपणा दाखविला म्हणून हा लेख प्रंपच.

हेंमत देसाई हे पत्रकार आहेत. त्यांना आपली मते मांडण्याचा अधिकार आहे. हे मी ही मान्य करतो. चॅनलवर त्या सर्वेची चर्चा सुरू होऊन पाच मिनिटे ही झाली नव्हती तरी देसाईनी उताविळपणा का केला? काँग्रेसचे प्रवक्ते तिथे हजर असताना आणि त्यांचा चर्चेत भाग झाला ही नव्हता तरी सुद्धा हेंमत देसाईंना प्रियंका गांधींची स्तुती करण्याचा मोह,  शो च्या प्रारंभी कसा झाला ?  हेंमत देसाईंना ॲन्करने फटकारले नसले तरी भाजपा प्रवक्ते वाघ ह्यांनी देसाईंना त्यांची जागा दाखविली. प्रश्न कोणी कोणाला जागा दाखविली हा नसून सध्या स्वायस्त संस्था धोक्यात येत आहे अशी ओरड करणारी ही मंडळी  लोकशाहीच्या चौथ्या स्थंभात मोडणारी आहे ह्याचे भान हरपल्यासारखे का आणि कसे वागतात?  हा खरा प्रश्न आहे. ह्या प्रश्नाचे उत्तर  ' मिडीयातील सूत्र नावाचे अपत्य ' ह्या शिर्षकाखाली ब्लाॅगवर मी लेख लिहीला आहे त्यात मांडले आहे.  म्हणून त्यावर अधिक चर्चा न करता मूळ विषयाकडे वळू या.  

काँग्रेस अध्यक्ष राहूल गांधीनी प्रियंका गांधीना काँग्रेसच्या सरचिटणीस पदावर नियुक्त केले. ही घटना आहे आणि एक खास बातमी आहे. असे मानले तरी सर्व न्युज चॅनेल आणि प्रिन्ट मिडीयात ही बातमी प्रियंका गांधीचा राजकरणात प्रवेश  अशा मथळ्याखाली का झळकली ? इथेच आपल्या देशाच्या लोकशाहीचा चौथा स्थंभ कुठल्या स्तरावर खाली आला आहे हे कळून येते. अर्थात ह्या संबंधी आश्चर्य वाटत नाही कारण गेल्या सत्तर वर्षात गांधी घराण्याची तळी उचलेली मंडळी मिडीया नावाच्या संस्थेवर विराजमान आहेत. इतकेच काय, सीबाय, ईडी, न्यायपालिका, शिक्षण संस्था, आर्थिक संस्था, इतिहास संकलन इत्यादी सरकारी आस्थापानेवर काँग्रेसचे हित जपणारी, समाजवादी, व डाव्या विचारसरणीची मंडळी विराजमान आहेत. ह्या संबंधी सामान्यजन अनभिज्ञ होते. पण ही माहिती देशवासीयांना  गेल्या साडेचार वर्षात भाजपाचे पुर्ण बहूमत असलेले सरकार केंद्रात असल्यामूळेच कळले. गेल्या साडेचार वर्षात ह्या मंडळींच्या कुठल्या तरी हितसंबंधात बाधा निर्माण झाल्याचे सामान्यजनांच्या नजरेत ( पब्लीक डोमेन मध्ये ) आले आहे. हे ही एक कारण आहे ज्यामूळे मोदींच्या लोकप्रियतेत विरोधकांच्या अपेक्षे प्रमाणे घट होताना दिसत नाही.  मग काय करावे? चला, प्रियंका गांधीचा डंका वाजवू या. वस्तूतः प्रियंका गांधींचा राजकारणात प्रवेश फार पूर्वीच झालेला आहे. वेळोवेळी उत्तर प्रदेशात त्यांनी काँग्रेसचा प्रचार करण्यात भाग घेतलेला आहेच की.  पण प्रियंकाची जाहिरबाजी करू या. मोदींचा घोडा आडवा पाडण्यासाठी प्रियंका नावाचे ब्रह्मास्त्र असा उदोउदो करू या. गाजराची पुंगी वाजली तर वाजली नाहीतर खाऊन टाकली असे काँग्रेसचे धोरण आहे. त्यात गैर काही नाही.  मिडीयाने सुद्धा ह्या घटनेवर ह्याच भूमीकेतून भाष्य करायला हवे होते. प्रियंकामूळे काँग्रेसचे पारडे जड होईल असे सतत भाष्य करीत राहणे हे पत्रकारीतेला शोभनीय नाही. त्यामूळे ही मंडळी पक्षपाती आहेत असा सामान्यजनांचा समज होतो.  नसरूद्दीन शहांचे  'एका  गाईच्या जीवापेक्षा पोलीसाचा जीव स्वस्त झाला आहे ' हे वक्तव्य निव्वळ राजकीय हेतूने प्रेरीत केले होते असा सामान्यजनांचा समज झालाच की. कारण त्या अगोदर महाराष्टात एका बिबट्याने अनेकांचा बळी घेतला त्यावेळी नसरउद्दीन भारताबाहेर होते का ? बिबट्याला गोळी मारून प्रशासनाने ठार मारले.  बिबट्याने आणखिन काही जणांची शिकार केली असती तर ती नझरूद्दीन शहा सारख्यांना हवी होती का?  तेव्हा सामान्यजनांच्या जीवापेक्षा माजलेल्या बिबट्याचा जीव महाग होता का ? तेव्हा ही मंडळी महाराष्ट्र सरकारच्या वनविभाग खात्याच्या मंत्र्याचा राजीनामा मागत होती. त्यामुळे नझरूद्दीन शहांच्या वक्तव्याचे समर्थन करणार्या तमाम विचारवंतांच्या बुद्धीची एकतर  दिवाळखोरी झाली असावी किंवा प्रत्येक घडणारी घटना आपल्या ईझमच्या चष्म्यातून पाहण्याचा रोग ह्यांना जडला असावा. अगदी मानसशास्त्रीय दृष्टीने विचार करता असे वाटते की आपल्याला आवडलेल्या विचारसरणीच्या लेखकांची, राजकीय अभ्यासकांची, नेत्यांचीच  पुस्तके व चरित्रे  वाचली की अशी व्याधी जडू शकते. कारण आपली बुद्धी जड असते.  Human brain has feature of getting intoxicated .

न्यायधिश म्हणून निवृत्त झाल्यानंतर न्यायाधिशांनी राजकीय क्षेत्रापासून दूर राहावयास हवे. त्यांनी समाजकारण करणे हेच निकोप लोकशाहीचे लक्षण आहे. मिडीयातील लोकांनीही राज्यसभेवर जाण्याची संधी मिळावी ह्या हेतूने कूठल्यातरी पक्षाची तळी उचलण्याचे काम करू नये हे ही निकोप लोकशाहीचे लक्षण आहे. निवृत्त झालेल्या नोकरशाहांना सेवेत काही काळ extension देणे हे समजू शकते, पण निवृत्त झालेल्या नोकरशाहांनी  सक्रीय राजकरणात पडू नये ह्यातच त्यांची शान आहे. मला वाटते की पत्रकार, साहित्यिक,  नोकरशाहा, व न्यायधिश  निवृत्त असो वा सेवेत  पण त्यांचा राजकारणातील प्रवेश निषिद्ध करावा असा दंडक असणे गरजेचे आहे.  तरच राजकीय पक्षांवर ह्या मंडळीचा धाक राहू शकतो. तेव्हा खर्या अर्थाने ही मंडळी निवडणूक न लढविता, विना सायासाने, नैसर्गिक रित्या झालेले लोकप्रिय लोकपाल  म्हणून शोभतील. 

प्रियंका गांधीना काँग्रेसने सरचिटणीस का केले, ह्या प्रश्नावर चर्चा करण्यापेक्षा काँग्रेसला फक्त गांधी घराण्याच्या आधारावरच टिकता येते ही मानसिकता लोकशाहीच्या मूल्याशी मिळती-जूळती आहे की नाही ह्या प्रश्नावर साधक-बाधक चर्चा होणे अधिक गरजेचे आहे. जोपर्यंत अशी चर्चा होत नाही किंवा घडविली जात नाही तो पर्यंत मोदी सरकारने सर्व स्वायस्थ संस्थांचे अधिकार काढून घेतले आहेत असा आरोप करण्याचा अधिकार ना काँग्रेसला आहे, ना काँग्रेसला पाठींबा देणार्या  इतर पक्षांना आहे;  ना पत्रकारांना आहे, ना विचारवंताना;  ना साहित्याकांना ना कलावंताना. ना मिडीयाला ना कुठल्या धर्मगुरूंना.  आपल्या देशात भाजपेतर सारे पक्ष घराणेशाहीने चालविले जात आहेत ह्या संबंधीचे प्रबोधन कोण करणार? साठ टक्याहून अधिक मतदार कुठल्या तरी  घराण्याची भाटगिरी करणारी असेल तर त्या व्यवस्थेत बदल करण्यासाठी प्रयत्न कोण करणार ? सामान्यजनाला राजकीय व्यवस्थेत घराणेशाहीमूळे वंचीत रहावे लागते ह्यावर विचार कधी आणि कोण करणार ? राजकीय व्यवस्थेत असलेली ही अंधश्रद्धा नव्हे काय ? अमक्या-तमक्या नेत्याचा मुलगा पक्षाध्यक्ष झाला, सरचिटणीस झाला, ह्या बातम्या व्हाव्यात आणि त्यावर न्यूज चॅनेलवरून मोठमोठाले शब्द घेऊन टाॅक शो, तर प्रिंन्ट मिडीयात स्थंभ लेख लिहले जातात, हिच ती लोकशाही ? ज्यांनी कूळ कायदा अस्तित्वात आणला असेच राजकीय नेते कित्येक एकरचे जमीनीचे मालक व्हावेत? आणि ह्याच नेत्यांनी स्वतःच्या नावपुढे शेतकरी, आणि आपल्या बंगल्याच्या कळसावर फार्म हाऊस असे लेबल लावून कर सवलतीचा फायदा घेत रहावे, त्याचे काय? तरीही मिडीयातील मंडळी अशा सरंमजामशाहाचे भाटच  राहणार असतील तर आग लागो या लोकशाहीला,  लोकशाहीच्या ह्या चौथ्या स्थंभाला आणि  निवडणूकांना ! असा विचार करणारी युवकांची संख्या झपाट्याने वाढत आहे. अशी भूमिका घेणारी युवक मंडळी समाज माध्यमावर बर्या प्रमाणात व्यक्त होताना  दिसत आहे . हा वर्ग ना भाजपाचा आहे ना भाजपेतर पक्षांचा आहे ; ना समाजवादी ना पुंजीवादी. पण राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचा एक प्रचारक देशाच्या पंतप्रधान पदावर विराजमान आहे आणि काही धाडसी निर्णय घेऊन देशातील प्रत्येक व्यवस्था सुधारण्याचे प्रामाणिक प्रयत्न करीत आहे ही भावना व्यक्त करणारा हाच तो वर्ग जो मोदींच्या पाठीमागे उभा आहे. हे ही एक कारण आहे ज्यामूळे मोदींच्या लोकप्रियतेत घट होताना दिसत नाही. काँग्रेस आघाडीच्या दहा वर्षातील कारभार आणि पाच वर्षाचा मोदी सरकारचा कारभार पाहताना मोदी सरकारची कामगिरी निश्चीतच चांगली आहे. सर्व विरोधी पक्षांची महाआघाडी होते ह्यातच सारे काही आले आहे. त्यातही भारतीय राजकारण बर्या प्रमाणात हिंदुत्वाकडे झुकलेले आहे. त्यामूळे प्रियंकाला भाजपाची शक्ती कमी करण्यात यश मिळेल असे दिसत नाही. उलट प्रियंका गांधीच्या रूपाने महागठबंधनाला तडे जाण्याची शक्यता अधिक आहे.  प्रियंका गांधीच्या सभेला गर्दी होईल पण ती गर्दी त्यांना केवळ पाहण्यासाठी येणार्या लोकांची अधिक असू शकते. ' प्रियंका गाधी आयी है दुसरी इंदिरा गांधी है ' ह्यातून काँग्रेस पक्ष मार्केटींग करत असेल तर त्यात मला वावगे वाटत नाही. पण अंधश्रद्धा निर्मूलन समितीने राजकीय पक्षांतर्फे एकेका घराण्याची देशात, राज्यात, जिल्ह्यात, तालूक्यात सत्ता ठेवण्याचा प्रयत्न केला जात आहे ह्यात वैज्ञानिक दृष्टीकोन कुठला हे शोधण्याचे कार्य हाती घेतले तर बरे होईल. 

भाजपाला दक्षिणेत कुठे स्थान आहे? असा प्रश्न राजकीय अभ्यासक मांडतात तेव्हा हा प्रश्न काँग्रेसलाही लागू असतो. पण त्यासंबंधी ब्र उच्चाराचा नाही. तिथे प्रांतीय अस्मिता जपणार्या पक्षांचा बोलबाला असतो ह्या वस्तूस्थितीमूळे  पुरोगामी पत्रकार- संपादक मंडळींना आनंदाच्या उकळ्या फूटतात. भाजपाने ईशान्य भारत, बंगाल, ओरिसा, केरळ, आंन्ध्र, कर्नाटकात जे संघटन उभे केले आहे त्या संबंधी भाजपाचे कौतूक तर राहीले दूर उलट भाजपाचा प्रभाव वाढला की ही मंडळी  भाजपा पोलाराईजेशन करीत आहे असा आरोप करीत असतात. मुळात स्वातंत्र्यसेनानी लाल-बाल-पाल ह्या त्रिमूर्तीचे महानिर्वाण झाल्यापासून भारतिय राजकारणात असा आरोप करण्याची फॅशन सुरू झाली, तिथेच पोलाराईझेशनचे बीज पेरले गेले आहे. त्यामूळे हा लढा असाच प्रत्येक निवडणूकीत धुमकेतू सारखा उगवत असतो आणि मावळत असतो. हेच ते सत्य.

मकर संक्रान्तीके पर्वपर

१५ जानेवारीको अपने देशमे धूमधामसे मकर संक्रान्तीका उत्सव मनाया गया | हमारे ऋषीमुनीओंने त्योहारोंकी रचना ऋतुचक्रके आधारपर बनायी है |  हमारा धर्मशास्त्र कहता है, 

                 "शरीरमाद्यम खलूं धर्मसाधनम् |"  

सभी धर्मकृत्यें तथा कर्तव्य निभानेका सबसे मौल्यवान साधन अपना शरीर है | ऋतुके अनुसार हमारा आहार-विहार रहेगा, ऋतुके अनुसार सृष्टीमे पैदा हुये फल सब्जीया खाये,  तो शरीर तंदुरस्त रहता है, और शरीर तंदरूस्त रहेगा तो ही धर्म, अर्थ, काम, और मोक्ष इन सुत्रों द्वारा हम जीवनको सफल बना सकते है | हमारे अधिकांश त्योहार देशके सभी प्रान्तोमें मनाये जाते है | थोडा बहूत कृती और नाममे फर्क हो सकता है लेकीन भावना सभीकी समान होती है | आमतौरसे सभी उत्सवके रचनाके पिछे अवतारी विभूती, पंचमहाभूते, तथा सृष्टीमे जन्म लिये हर जीव, पशू, पंछी, वनस्पतीयाॅ के प्रती कृतज्ञता प्रदान  करनेकी भावना रहती  है | साथही साथ  कृषि, उद्योग एवं रक्षाके यंत्र, साधन और हाथीयारोओंकी पुजा और सृष्टीमे होनेवाले बदलावको हर्षसे स्वागत करनेकी भावना भी  रहती है | 

हमारे संस्कृतीमे आहार और विचारको बहूत महत्त्व दिया है | जैसा आहार वैसा विचार, जैसा विचार वैसा आचार और जैसा आचार वैसा जीवनको आकार या आधार यह एक शरीरविज्ञान और मनोविज्ञानका तत्व है | हेमंत ऋतुमे सभी जगह मौसम ठंडा होता है | और इस ठंडे मौसमका सामना स्निग्ध पदार्थका सेवन करनेसे हम कर सकते है, क्योंकी स्निग्ध पदार्थसे  शरीरको एक उर्जा प्राप्त होती है | इसिलीए तीलके पदार्थ सेवन करनेकी पंरपंरा संक्रांती दिनपर छुरू हुई है | स्निग्धका अर्थ संवेदनशिलता, स्निग्धका अर्थ स्नेह, और  स्नेहका अर्थ सिर्फ प्यार नही, प्यारके साथ निष्ठा और कर्तव्यकी मौजूदी हो | समाजबांधवोंमे एक दुसरेके साथ सहवास हो, सहमती बने, और सदाचार एवम् सहकार के आधारपर जीवनकी उन्नती हो  यही तत्त्व मकर संक्रांतीका त्योहार मनाने के पिछे है |

वैसा माना जाये तो यह संक्राती-उत्सव भोगी दिनसे छुरू होता है | तामीळनाडूमें पोंगल, राजस्थानमे उत्तरावन,  आसाम और  ईशान्य भारतमे भोगली, ओरिसामे बिंहू, पंजाबमे लोहरी, काश्मीरमे शिशूर संक्रांत, प बंगाल पौष संक्रांत, आंध्रमे पेढ्ढा पंडूया, केरळमे मकरा विलाक्कू,   इस तरह हर प्रान्तमे नाम विविध है ; प्रथायें भिन्न;  मगर  पंचमहाभूतोंमेसे एक महाभूत तेज जिसे सूर्यदेव कहा जाता है, उसकी पुजा-अर्चा सभी प्रांतमे संक्रांतीके दिन होती है | सूरजकी पूजा सदियोंसे हमारे यहाॅ चलती आयी है | 'विविधताओंमे एकता' यह हमारी विशेषतः है| वैसा देखा जायें तो यह सृष्टीकी भी विशेषतः है| और यह एक शाश्वत सत्य है | यही तो हमारे ऋषीमुनियोंने उपनिषद तथा स्मृती, श्रुती द्वारा कहा है | हम सुबह तेज नामक पंचमहाभूत याने सूर्यदेवको प्रणाम करें याॅ ना करें, भले हम बिस्तरमे सोते रहो, फिर भी वह बडी नम्रताके साथ अपने घरके बारीयाॅ तथा द्वारपे सुबह खडा रहता है | संक्रान्तीके दिनसे उत्तरायण का प्रारंभ होता है उत्तरायणका अर्थ सुरजका उत्तरके तरफ जानेकी छुरूआत, इस कालमे सूर्यकी रोशनी अधिक समय तक रहती है जिससे दिन-काल रातसे अधिक रहता है | आम तौरसे सूर्यकी रोशनी जितनी अधिक घंटे होती है तब सभी प्राणीमांत्राओमे उत्साह भी अधिक रहता है | हमारे धर्मशास्त्रकी मान्यता यह है की कुबेरजीका (धनके देवता) निवास उत्तर दिशामे होता है |  यह भी एक कारन है, जिसके वजह उत्तरायण शुभ माना जाता है | उत्तरायण इसका अर्थ उन्नतीके ओर प्रवास |  मै जब एलआयसीमे विकास अधिकारीके रूपमे जिम्मेदारी निभाता था, उस समयका एक प्रसंग आपके सामने पेश करता हू | 

एक बार संक्रांतीके दिन सुबह मुझे जोगेश्वरी रहने वाले एंजटके किसी एक क्लायंटको बिमाका महत्व समझानेके लिये जाना पडा | उस क्लायंटको बिमाकी पाॅलीसी देनेमे हम सफल रहे | बादमे एजंट उसके घरके ओर चला गया और मै जोगेश्वरी स्टेशनपर आ गया | तब हमारे ब्रॅच मॅनेजर का मुझे फोन आया और बढी नम्रतासे उन्होंने दोपहर 3.30 बजे एजंटके मिटींगको संबोधन करनेकी आज्ञा दी | आखिर मॅनेजरकी आज्ञाको भला मै कैसे ठुकरा सकता हू | मैने होकार दिया | उतनेमे रेल्वेकी ओरसे अनाऊन्समेंट हुई, "कृपया ध्यान दिजीये, फ्लॅकफार्म क्रमांक एकसे बारह बजकर दस मिनिटपर बोरीवली जानेवाली गाडी आज फ्लॅटफार्म क्रमांक तिनसे जायेगी |"  ट्रेन आती हुई देखी और मै ब्रीजपर चढना छुरू किया, सच बात यह की मेरी दौड चली थी | मै स्टेअरकेस चढते समय ब्रीजके एकसे बजह दो स्टेप्सको छोडता चला और  फ्लॅटफार्म क्रमांक तीनपर जानेवाले ब्रीजपरसे संभालके उतरकर गाडीमे बैठा | रेलगाडीमे बैठनेके जगह मिली की हमारे विचारचक्रके गती भी छुरू होती है | थोडी देरके बाद  मनमे एक विचार आया, फ्लॅटफार्म क्रमांक तीनपर उतरते समय मैने सावधानी क्यों बरसाई?  गिरनेका भय?  हा, गिरनेका भय ! ब्रिज चढते समय दो स्टेप्स छोडके चढा क्यूं? गिरनेका भय नही था | इससे अलावा और एक कारन था जिससे मै ब्रिज चढते समय मैनै सावधान बरताई नही थी| जबाब यह है की मुझे आत्मविश्वास था की मै तेजीसे ब्रिज चढ सकता हू | अब आत्मविश्वास कहासें आया ? चढते जाना इसका अर्थ उन्नती की इच्छा हर व्यक्तीके अंदर जन्मतः रहती है तथा जन्मजात एक विशेषता ईश्वरने मानवको दि है और वह है, किसीको भी गिरना पंसत नही है | गिरनेसे चोंट लगती है | जिंदगीमे जैसे किसी  दुर्घटनाके वजह शरीरके किसी भागको  चोट लगती है, वैसेही वैचारिक दृष्टीसे भी हमारा पतन हो तब हमारे मनको गहरी चोट पहूंचती है | किसी दृष्कृत्य से अपने चारित्र्यपर डाग होता है | आर्थिक नुकसान हो तो समाजमे हमें अपमानित होनेके अनुभव झेलने पडते है | ' जिस  देशमे गंगा बहती है '  इस फिल्ममे शैलेंद्रने लिखा हुआ और स्वर्गीय  मुकेशजीने गाया हुआ एक गीत है,  'आ अब लौट चले ' उसके पहले चरणकी पंक्तीया कुछ ऐसी है, 

आ अब लौट चले, आ अब लौट चले, 

नयन बिछायें, बाहें पसारे 

तुझको पुकारे देश तेरा, आजा रेऽऽऽऽ  || धृ ||

       कहते है सिधी राहपे चलना, 

       देखके उलझन बचके निकलना |

        कोई ये चाहे, माने ना माने,

    बहूत है मुश्कील गिरके संभालना ||

इसिलीए हर व्यक्तीको अवनती, अपयश पंसत नही आता है| उन्नतीकी चाहत हममे जन्मजात रहती है , उसे खो देनेका नही, यही तो उत्तरायणका अर्थ है | उत्तरके ओर जाना इसका मतलब प्रगतीके नये नये विक्रम पार करना है | Growth is the evidence of life. उन्नती यही जिंदगीकी पहचान | यही जिंदा रहनेका सबूत एवं प्रमाणपत्र है | इमर्सनने कहा है  Run with the time. मराठी भाषाके  कवीवर्य माधव ज्युलीअन कहते है ' थांबला तो संपला | बस कर्म करते रहो,  कर्मयोग ही अपना प्रारब्ध तय करता है | भगवान श्रीकृष्णने गीतामे कहा है, नियतं कुरू कर्म त्वं |  हमारे निजी जीवनमें शारिरीक मानसिक, वैचारिक, और आर्थिक उन्नतीको ही जीवनकी सार्थकता मानी गयी है | बढोत्तरी होनी हो, तो सुरजके अविरत रोशनी देनेके कार्यसे हम सब प्रेरीत होना जरूरी है और  प्रेरीत होना यह मानवकी सहज प्रवृत्ती है | प्रागतिक विचारोंसे एवं सकारात्मक दृष्टीसे ही प्रगती होती है | गती आजके युगका मूलमंत्र है तथा प्रगती जिंदगीका नाम है|  हर एक व्यक्तीमें  उन्नती करनेकी  इच्छा जन्मसे विराजमान होती  है | हरएक नागरिककी ऐसी इच्छा इकठ्ठा करके राष्ट्रकी उन्नतीमे लगाया जाये तो राष्ट्र निश्चीत रूपसे बलवान बन सकता है | यही विचार अपने देशके सभी सामाजिक, शिक्षा,  सांस्कृतिक, आर्थिक, औद्योगिक, सहकारी संस्थायें और राजनैतिक दल और प्रशासकीय स्वायस्थ  संस्थाओंने आधारभूत मानना चाहीये | जीवनमे उन्नती करनी है तो अच्छा ध्येय स्विकारना है और उस ध्येयपूर्तीके लिये दिन दुना रात चौगनी मेहनत करना है |जब हमारे यहाॅ सूर्यास्त हुआ इसका मतलब सूर्यका उस दिनका कार्य खत्म नही होता है | Sunset at one place is always Sunrise at another place. इसका मतलब सुरज अपना कर्म अविरत करता है | उसी तरह हमे अविरत कार्य करनेकी प्रेरणा संक्रांतीके दिन मिलती है | मंदिरमे विराजमान भगवानका दर्शन करते समय हम जिस तरह पाच- दस मिनिट ध्यान करते है, वैसेही अपने देहमे विराजमान भगवानको देखना है तो जीवनको ध्येयसे जोडना जरूरी होता है | देह भी देवका मंदिर है | और  ध्येयपुर्तीके  लिये जुटके रहना यह भक्ती या  प्रार्थना है | ध्येयविना  देह किसी कामका नही | Without aim man is just like animal. दिवारपर लटकाई घडीमे सेल नही रहेगे तो वह घडी चलती नही है बस  इसी तरह ध्येयका स्थान अपने जीवनमे रहता है | जो वक्तका फिक्र नही करता है, उसकी वक्त भी फिक्र नही करता है | कारन River can go no reverse. और दुसरा सच No man is so much rich who can bring his past back. अविरत प्रयत्न करते रहो | यशश्री देवता माला लेकर अपनी राह देख रही  है | इसी सिद्धांतपर उस संक्रात दिन दोपहर 3.30 बजे एलआयसीके एजंटके मिटींगमे मैने संबोधन किया |  

मकर संक्रात हर साल हमे कहती है, ' उन्नत हो जाओ '  'गतम् न शोश्चम् |'  मकर संक्राती यह संग-क्रान्ती है | एक दुसरेसे हाथ मिलाओ और कार्य करो | यह संघ-क्रांती है | आजके युगमे  आसमानसे कोई भगवान हमें मदद करने आयेगा ऐसी उमीद रखना व्यर्थ है | क्यों की ऋषीमूनीओने कहा है, 'सघै शक्ती कलीयुगे |' इस वचनको स्विकार लो | संघटन भी कैसा हो ? सिर्फ शरीर रूपसे इक्कठा होना उसे संघटन नही कहा जा सकता 

है | समाजबांधवमे  एक ही ध्येय, एक ही राह, और एक ही भाव हो, तब वह आदर्श संघटना बनती है | ध्येय कौन सा? मेरा समाज, मेरा देश बलवान हो | राह कौनसी? जिस राहपर, सत्य और सदाचारकी सत्ता हो | भाव कौन सा ? हम सब एक है,  ना कोई नीच ना कोई उच्च | हम सब भारतमाताके पुत्र | किसीने कहा है , Progress of the nation is  far less depend upon form of it's institution rather than character of it's own men."  किसी भी देशकी उन्नती, प्रगती, वहाॅ किस तरह की राज्यप्रणाली है , कौनसा राजनैतिक दल सत्तामे है, या कौनसी विचारसरणी राज करती है इससे उस देशके लोगोंके चारित्र्यपर अधिक निर्भर रहती है | चारित्र्यवान बनना है तो प्रथम अनुशासनताका व्रत लेना पडता है  सृष्टीमे अनुशासनता हर पल हर पग पर दिखती है | उसे निसर्ग चक्र कहे या निसर्गके नियम (Laws of Nature)  कहो, उसमे बिना छेडछाड करके मानव अपनी जीवनशैली अपनाता, तो अतीवृष्टी, अकाल, प्रदुषण, ग्लोबल वार्मीग जैसी आपत्तींया हमें झेलनी ना पडती | महात्मा गांधीजीने कहा है दुनियाके हर व्यक्तीकी जरूरते पुरी करनेकी क्षमता सृष्टीमे है पर लालच पुरी करनेकी नही |  

हर साल संक्रांती यही संदेश लेकर आती है | नये नये पोंधे लगाकर पर्यावरण कार्यमे सामुहीक रूपसे जुटना है |  यह भी एक संग-क्रान्ती 

है | संक्राती याने सज्जन शक्तीकी क्रान्ती | समाजमे सज्जन शक्ती बढे ; समाजमे एकताका भाव रहे ; और देशका विकास हो | लेकीन कुछ राजनैतिक दल सिर्फ व्होटोंकी चाहतमे समाजको विभाजित करते है, युवकोंको भ्रमित करके आंदोलने करवाते है, सार्वजनिक मालमत्ता तोडते है | गुंडागर्दी करना यही ध्येय सामने रखकर राजनीती करनेवाले राजनेताओंकी और दलोंकी अपने देशमे कमतरता नही है | अभिव्यक्ती स्वातंत्र्यके नामसे देशके टुकडे करनेका नारा खुलेआम दिया जाता है | और ऐसे युवक मिडीयामे सितारे बन जाते है | प्रतिकुल हवामानमे देशकी सुरक्षा करनेवाले जवान ने स्वरक्षाके लिए काश्मीरमे किसी आंतकी को जहन्नतमे भेज दिया तो मानवाधिकारके नामपर उस जवानके प्रती घृणा करनेवाले विचारवंत टिव्ही चॅनेलपर बिना शर्म चिल्लाते है | उनका ऐसा व्यवहार विदेशी ताकदो और इशारेपर ही होता है | ऐसे विचारवंतको अपनी संस्कृती समझ लेनेकी इच्छा नही 

है | मुझे लगता है, इस आर्टीकलमे मैने जिस फिल्मी गीतका जिक्र किया है, उसी गीतका अंतिम चरणके पंक्तीया भी सभी वामपंथीय, अलगावादी विचारवंत जो  पाक, चीन जैसे देशके इशारे पर चलते है और व्हॅटिकन चर्चके इशारेपर राष्ट्रवादीयोंका द्वेष करनेवाले ख्रिस्ती धर्मगुरू और मानवाधिकारके कार्यकर्ताओंने जरूर पढना चाहीये | वह पंक्तीया ऐसी है, ----

                दिलमे खुशीकी मस्त लहर है,

                आंख हमारी मंझील पर है |

                लाख लुभायें महल परायें,

                अपना घर फिर, अपना घर है || आ अब लौट---- 

कोई मानो या ना मानो, सत्य यह है की विदेशी शक्तीयां हर वक्त हर पल  उनके देशके हितको ही प्राधान्य देते है और देते रहेंगे, यही तो दुनियाकी रीत रही है | बिसवी सदीमे दुनियाकी राजनीतीके नक्शेपर निर्मित हुयी राष्ट्रवादकी कल्पना नष्ट होनेकी संभावना इस सदीमे तो बिलकूल दिखती नही है | इसिलीये सभी वामपंथीय विचारवंतको अपना रव्वैया बदलना होगा | मै ईश्वरसे प्रार्थना करता हू की किसी भी नागरिकको विदेशी शक्तीयोंके बहकमे आनेकी दुर्बुद्धी न दे, किसी भी नागरिकको सार्वजनिक मालमत्ताकी फोडतोड करनेकी दुर्बुद्धी न दे, और ऐसे नागरिकको मंकर संक्रातीके पर्वपर जल्दसे जल्द संग-क्रान्ती एवं संघ-शक्तीका दर्शन हो |

      

                            || वन्दे मातरम ||